 |
| fonte: www.amigus.info |
O termo “Arrieiro” vén do
grego “arre”, termo tamén acuñado polo diccionario da Real Academia Galega,
como a “voz que se emprega para facer andar ás cabalarías”. Falamos, por tanto, da persoa que tiña por
oficio o de transportar mercadorías con bestas de carga, xa foran éstas un
cabalo, unha recua de mulas ou outros animais de carga. Nalgunhas zonas de
Galiza tamén existían outro tipo de arrieiros denominados “carrexóns”, que
empregaban carromatos tirados de cabalerías para transportar as mercadorías,
mais neste caso a súa actividade dependía da existencia de camiños carreteiros
polos que puidesen circular estas carretas, o cal non era sempre posible. O
arrieiro podía traballar por encargo dun cliente, pero o máis común é que
transportasen mercadorías pola súa conta que ían vendendo, facendo de vendedores
ambulantes. Frecuentemente cada arrieiro tiña a súa zona que era respectada
polos demais e na que exercía o seu traballo.
A vida do arrieiro era dura. As súas rutas eran ás veces moi longas e
levábanlles a percorrer varios quilómetros. O percorrido diario era normalmente
de preto de 15 km, o que dependía moito das dificultades do terreo e das
condicións meteorolóxicas. Era ademais un traballo estacional que ocupaba o
tempo entre a primavera e o inverno, xusto cando os camiños eran máis
transitables e non estaban enlamados pola choiva. O resto do ano descansaban ou
ocupábanse noutras labores. Nas súas viaxes a miúdo o carromato, se o tiñan,
servíalles non só de transporte senón tamén de pousada onde gorecerse pola
noite e durmir, aínda que en moitas ocasións facían noite nas diferentes fondas
que había ao longo do camiño.
Polo feito de percorrer e unir zonas moi diversas
os arrieiros convertéronse tamén, nunha época na que non existían os medios de
comunicación como o teléfono, nun dos medios de comunicación tradicionais que
comunicaban as aldeas unhas coas outras. Así os arrieiros facían de
mensaxeiros, levando novas, e recados dun lugar a outro entre parentes e
coñecidos. Era de tal xeito que os arrieiros tiñan sona de ser xente de moita
palabra, chegando a ser tal a confianza da xente que ata se mandaban cartos por
eles. En ocasións mesmo levaban xente a modo de pasaxe, pero o máis normal era
que viaxasen sós. A pesares disto rara vez eran asaltados polos bandoleiros,
polo que se chegou a supor que tiveran algún pacto con eles, quen sabe se
derivado desa función de mensaxeiros ou intermediarios, que lles outorgaba
certa inmunidade.
Os produtos que eran transportados polos
arrieiros eran moi variados e dependían das zonas polas que se movían, tendo
moita importancia o comercio dalgúns como o viño, e non era raro que os arrieiros
se ocupasen de levar o viño por encargo dalgún adegueiro ou taberneiro. Ademais
do viño outros produtos transportados eran o polbo e peixes variados: bacallau,
congro ou sardiñas, secos, en sazón, escabeche ou afumados. Tamén comerciaban
con outros produtos do mar como o marisco (ameixas, mexillóns, berberechos)
mercados nas localidades do litoral a onde levaban en troques produtos obtidos
nas rexións do interior como carne de porco, fabas, chourizos, xamón, queixos,
manteiga de vaca, castañas, unindo deste xeito as zonas máis interiores coas da
costa. Tamén adoitaban transportar produtos artesanais como teas, cacharros de
cerámica, olas, e toda clase de obxectos. Ao chegar ás aldeas da súa ruta o
arrieiro facía soar o seu corno que anunciaba a súa presenza aos habitantes do
lugar.
A memoria dos arrieiros na historia é longa, no Codex Calixtinus sinalase a
súa presenza e como os pelexos e bocois de viño entraban pola Porta de
Mazarelas en Santiago de Compostela. Tamén na bisbarra pontesa nun documento
datado no ano 1283 cítase a un tal Johan Bóo “mercador nas Pontes”, posuíndo a
vila un mercado local moi importante, non sabéndose se este “mercador” residía
nela, ou ben se exercía a súa actividade de xeito itinerante ao xeito do
arrieiro. Cítanse tamén nun documento do 1571 a varios “mercaderes de bueyes y
cabalgaduras que van a las ferias de Castilla …” (Candelas pp. 59-60). Ademais
no fondo documental do Arquivo Diocesano de Mondoñedo noméanse a dous arrieiros
ponteses, un no 1819 chamado Domingo Ferreiro e outro no 1880, veciño do Freixo
de nome Fructuoso Martínez. (J. Martínez, @migus, 17 de Xullo 2006).
Peregrinos constantes, posuían a súa recua, composta de catro, seis, dez ou
máis cabalerías, xeralmente machos ou mulas. A última delas levaba o “chocallo”,
que era o que anunciaba a súa chegada. Percorrían os camiños entoando os seus
típicos cantos e deixando ao seu paso contos e lendas como a seguinte:
O camiño da Santa Compaña
 |
| fonte: www.amigus.info |
Un día á tardiña un home volvía da feira das Pontes
polo Camiño dos Arrieiros e fíxoselle de noite no Freixo. Viu entón na
escuridade unhas luces que ían cara el. O home arrepiado, deuse conta de que
aquelas luces eran a Santa Compaña, que logo chegaron canda el e collérono
obrigándoo a ir con elas. Por máis que quería resistir o home non podía evitar
acompañar aos defuntos que xa se achegaban ao río Sor. Daquela o paisano
lembrouse de que no peto levaba unha moeda. Era unha moeda de cobre que levaba
nunha das súas caras unha cruz. Sacándoa ensinouna ás ánimas que o ceibaron e
fuxiron desaparecendo no escuro da noite.
Co tempo o modo de vida do arrieiro intimamente vinculado á sociedade
tradicional foi pouco a pouco mudando a medida que o facían as formas de vida e
con elas a sociedade. Do transporte de mercadorías en carromatos tirados por un
animal ou mesmo penduradas do lombo do animal, pasouse ao transporte
mecanizado, xa fora por ferrocarril ou máis tarde por estrada, ao tempo que os
novos camiños se abrían substituíndo aos vellos. Aos poucos, o vello oficio de
arrieiro, mantido durante séculos foi esmorecendo, sendo substituído por outros
profesionais do sector, ate finalmente desaparecer, deixando, iso sí, moitas pegadas, entre elas, este canto tradicional:
